Αν η παραμικρή ανισορροπία στην κανονικότητα μας μπορεί να πυροδοτήσει άγχος, τότε ας αναλογιστούμε τι σημαίνει για την ψυχική μας υγεία μια ολοκληρωτική ανατροπή της καθημερινότητας μας. Αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση πρωτόγνωρη με οικουμενική επιρροή, γεγονός τρομακτικό από μόνο του. Η πανδημία του νέου κορονοϊού που ξέσπασε οφείλεται σε έναν ιό νέο, για τον οποίο δεν υπάρχουν ακόμα επαρκείς πληροφορίες και η άγνοια πάντα προκαλεί ανασφάλεια και φόβο. Το κλείσιμο των επιχειρήσεων, η καραντίνα και η συνακόλουθη οικονομική αβεβαιότητα φυσιολογικά γεννούν αγωνία για την επόμενη μέρα. Η απώλεια της ελευθερίας που μέχρι χθες ήταν τόσο αυτονόητη και η επιτακτικά αναγκαία κοινωνική απομόνωση δημιουργούν σύγχυση, θυμό, αισθήματα θλίψης, μοναξιάς και αποκλεισμού. Η αφθονία ειδών πρώτης ανάγκης δεν είναι πια τόσο δεδομένη. Η ρουτίνα μας, το «εδώ μωρέ, όλη μέρα τρέξιμο» που τόσο μας κούραζαν, φαντάζουν ξαφνικά ελπιδοφόρα.
Η τόσο αυτονόητη, σχεδόν αντανακλαστική σφικτή αγκαλιά σε αυτούς που αγαπάμε, σήμερα αποτελεί απειλή για την ίδια τους τη ζωή.
Αυτό ίσως είναι το σοβαρότερο. Καλούμαστε να αναμετρηθούμε με έναν από τους μεγαλύτερους και πιο αρχέγονους φόβους μας. Απειλείται η ζωή μας και η ζωή όσων αγαπάμε. Σαν να μην έφτανε αυτό μάλιστα, μας είπαν ότι το μόνο μας όπλο, αν δεν είμαστε γιατροί, είναι η «αποχή» και η «απραξία». Ενστικτωδώς, απέναντι στην απειλή της ζωής μας προετοιμαζόμαστε για «μάχη» κι όταν πρόκειται για τη ζωή όσων αγαπάμε συσπειρωνόμαστε γύρω τους. Όμως αυτή τη φορά καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια μεγάλη απειλή, με «οπισθοχώρηση», μένοντας απλά σπίτι, σαν άμαχος πληθυσμός. Καλούμαστε να προστατεύσουμε όσους αγαπάμε μένοντας μακριά τους.
Αν το καλοσκεφτούμε λοιπόν δεν είναι μόνο η καθημερινότητα μας που ανατρέπεται, αλλά όλη μας η κοσμοθεωρία. Κάθε αναπαράσταση, κάθε γνωστικό σχήμα που διέθετε ο εγκέφαλος μας, σχετικά με το πώς υπάρχουμε και λειτουργούμε σε αυτόν τον κόσμο, σήμερα διαρρηγνύεται. Η ιδέα πως η εξελιγμένη και προηγμένη κοινωνία μας έχει όλα τα εργαλεία, όλες τις γνώσεις, όλες τις δυνατότητες του κόσμου στα χέρια της, αμφισβητείται. Η ασφάλεια πως ότι κι αν πάθουμε υπάρχει αντίδοτο, θεραπεία ή έστω ένα σύστημα υγείας που θα μας περιθάλψει, τίθεται υπό όρους. Η μέχρι πρότινος παντοδυναμία, του ευφυέστερου πλάσματος στη γη, αποδομείται και αυτό μας απελπίζει.
Ξαφνικά ανακαλύπτουμε (ή καλούμαστε να θυμηθούμε) ότι δεν είμαστε κύριοι του εαυτού μας, δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα και τα σχέδια μας, όσο καλά προγραμματισμένα κι αν είναι δεν έχουν εγγύηση ισόβιας επιτυχίας. «Όλα είναι δυνατά, εγώ ορίζω τη μοίρα μου». Ναι, αλλά όχι πάντα. Όχι πάντα με τον τρόπο που θέλουμε ή που σχεδιάσαμε. Και αυτό είναι εντάξει, και πρέπει να είναι εντάξει, γιατί είναι απολύτως φυσιολογικό και ανθρώπινο. Δεν έχω τίποτα εναντίον όλων των θεωριών που πρεσβεύουν ότι είμαστε ικανοί να αποκτήσουμε και να γίνουμε ό,τι ποθήσαμε, κάθε άλλο μάλιστα. Τις βρίσκω άκρως ενθαρρυντικές όταν μεταφράζονται με σύνεση. Μόνο που τα τελευταία χρόνια καλλιεργούνται με τρόπο απόλυτο και στείρο. Αντί να ενθαρρύνουν και να ενδυναμώνουν το άτομο, το οδηγούν σε μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας και το εκπαιδεύουν στην μηδενική ανοχή στην αποτυχία, το λάθος ή την αναποδιά. Ένα ανελέητο κυνήγι πλασματικών στόχων και απογοητεύσεων, που μας καθιστά κάθε μέρα όλο και πιο εύθραυστους απέναντι στην παραμικρή ρωγμή. Το ζήτημα όμως δεν είναι να δημιουργήσουμε τις ιδανικές συνθήκες. Δεν ξέρω καν αν υπάρχουν, για να είμαι ειλικρινής. Αλλά ακόμη κι αν υπάρχουν, η ζωή είναι γεμάτη αναποδιές και αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το ελέγξουμε. Αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να αναμετρηθούμε με κάτι που δεν ήταν στο πλάνο μας.
«Αν κάτι δε μπορείς να το αποφύγεις, τότε προσπάθησε να το απολαύσεις» λένε και πίσω από αυτή τη απλοϊκή κατά τα άλλα φράση, κρύβεται η σπουδαία όσο και αναγκαία, δεξιότητα της προσαρμογής. Όχι, σαφώς δεν μπορούμε να «απολαύσουμε» τα όσα τρομακτικά ζούμε. Δεν μπορούμε όμως να πατήσουμε και παύση στη ζωή μας, περιμένοντας όλο αυτό να τελειώσει και ελπίζοντας ότι θα ξαναπιάσουμε τη σκηνή από εκείνο ακριβώς το σημείο που την είχαμε αφήσει. Χρειαζόμαστε μια καθημερινότητα που να εξασφαλίζει τη ροή, την εξέλιξη, την πρόοδο. Μια καθημερινότητα που να παρέχει ασφάλεια και να προσφέρει στιγμές χαράς, γέλιου και αισιοδοξίας. Μια καθημερινότητα λιγότερο επώδυνη μέσα στην οποία θα μπορούμε να λειτουργήσουμε, ό,τι κι αν σημαίνει «λειτουργώ» σήμερα.
Εύλογα θα απορήσει κανείς, πώς είναι δυνατόν να βρεις την ισορροπία, όταν όλα γύρω σου κινούνται στα άκρα. Η χρυσή τομή είναι για τον καθένα μας, το σημείο εκείνο στο οποίο μπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά. Με τα μικρότερα δυνατά κόστη και τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη, σε συνάρτηση με τις συνθήκες που καλείται να αντιμετωπίσει τη δεδομένη στιγμή. Σε αυτή ακριβώς τη συνάρτηση κρύβεται η σπουδαιότητα της προσαρμογής.
Με το αρνούμαστε εμμονικά τα όσα ζούμε, δεν προσαρμοζόμαστε. Με το να πανικοβαλλόμαστε και να πατάμε παύση στη ζωή μας περιμένοντας απλά το τέλος, επίσης δεν προσαρμοζόμαστε. Με το βλέμμα παγωμένο σε όσα είχαμε εχθές ή σε όσα θέλουμε να έρθουν αύριο, αδυνατούμε να συγκεντρωθούμε στο τώρα. Αν δεν επικεντρωθούμε στο παρόν όμως, είναι αδύνατο να το αποκωδικοποιήσουμε και να βρούμε νέους λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης του.
Στην Παλαιολιθική Εποχή ο άνθρωπος παρατήρησε τον εαυτό του για να καταλάβει ότι υστερεί σωματικά σε σχέση με τα άγρια ζώα και αναζήτησε στο περιβάλλον του στοιχεία, που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για την κατασκευή όπλων και εργαλείων. Άραγε δεν αναπολούσε την εποχή που τα άγρια ζώα δεν είχαν ανακαλύψει τη σπηλιά του; Πολύ πιθανόν. Δεν ονειρεύτηκε ποτέ να περάσει ο καιρός και να έρθει το μέλλον, με μια λύση μαγική να τα φτιάξει όλα; Επίσης πιθανό. Αυτό όμως που τον έσωσε και τελικά του εξασφάλισε την υπεροχή και την εξέλιξη ήταν το παρόν του, το απολύτως τρομακτικό παρόν του.Μήπως αυτό δεν είναι που μας δυσκολεύει περισσότερο; Κάποιος μας εγκλώβισε σπίτι με το παρόν μας, με τη ζωή μας.
Ο Βρετανός φυσικός και κοσμολόγος Stephen Hawking είπε πως η ευφυΐα είναι η ικανότητα προσαρμογής στην αλλαγή. Η ανθρωπότητα λοιπόν δεν εξελίχθηκε γιατί ήταν «έξυπνη» με την κοινή έννοια του όρου. Εξελίχθηκε γιατί προσαρμόστηκε και χρειάστηκε να το κάνει εκατοντάδες φορές στην πορεία της ιστορίας της. Αυτό πρέπει να κάνουμε και τώρα, ώστε αυτή η νέα πραγματικότητα να κρατήσει όσο λιγότερο γίνεται. Ας θυμόμαστε μετά από όλο αυτό ότι το διακύβευμα δεν είναι το πώς θα καταφέρουμε να ζούμε στις ιδανικές συνθήκες. Το ζήτημα είναι να μπορούμε να ζούμε και να ονειρευόμαστε κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.
