Τελικά τα παιδιά χρειάζονται όρια; Μήπως αν δεν μπουν κάποιοι κανόνες, χαθεί τελείως ο έλεγχος; Και αν τελικά τα όρια είναι απαραίτητα, πως εφαρμόζονται αποτελεσματικά;
Ένα από τα πιο συχνά αιτήματα γονέων στην οικογενειακή θεραπεία, αποτελεί η δυσκολία τους στην οριοθέτησητης της συμπεριφοράς των παιδιών. Αυτό που νομίζω ότι καθιστά τόσο φλέγον το συγκεκριμένο ζήτημα, είναι η μεγάλη παρανόηση που έχει δημιουργηθεί γύρω από αυτό.Ας το δούμε όμως αναλυτικά.
Αρχικά όταν αναφερόμαστε σήμερα σε όρια και κανόνες, δεν αναφερόμαστε σε αναχρονιστικές μεθόδους διαπαιδαγώγησης. Τείνουμε λανθασμένα, να εξισώνουμε στο μυαλό μας τα όρια, με την καταπίεση, τον αυταρχισμό και ενίοτε τη βία, με αποτέλεσμα να τα αντιμετωπίζουμε με μια επιφυλακτικότητα. Ειδικότερα μάλιστα εκείνοι, των οποίων η παιδική ηλικία συνέπεσε χρονικά την εποχή, που οι φωνές και το ξύλο, αποτελούσαν τις μόνες ίσως «ενδεδειγμένες», μεθόδους ανατροφής. Ωστόσο τα όρια σήμερα, νομικά και παιδαγωγικά, δεν έχουν και δεν πρέπει να έχουν, χαρακτήρα τιμωρίας ή παραβίασης. Όχι μόνο γιατί έτσι το υπαγορεύουν τα δικαιώματα των παιδιών, αλλά και γιατί αποδεδειγμένα πια, τέτοιες μέθοδοι είναι αναποτελεσματικές και επιζήμιες για το παιδιά.
Από την άλλη η ιδέα ότι τα παιδιά θα έπρεπε να μεγαλώνουν απολύτως ελεύθερα, χωρίς να επιβαρύνονται από επιβεβλημένους κανόνες, ώστε να μην καταπιέζεται η αυθόρμητη ανάπτυξη τους, έχει επίσης διαψευσθεί . Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα χωρίς περιορισμούς, παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά βίας, εγκατάλειψης σπουδών, χρήσης ουσιών, παραβατικότητας αλλά και έλλειψης αυτοεκτίμησης, ενώ δηλώνουν λιγότερο ευτυχισμένα σε σύγκριση με παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα με σαφή και σταθερά όρια.
Αν και τα όρια συχνά, στην κοινή αναπαράσταση, φαίνεται να έχουν αμφιλεγόμενο πρόσημο, στην πραγματικότητα συντελούν καθοριστικά στην σπουδαία λειτουργία της μάθησης και στην ανάπτυξη μιας προσωπικότητας με υψηλό αίσθημα επάρκειας. Για παράδειγμα, η αυτοεκτίμηση δεν χτίζεται μόνο μέσα από την υποστήριξη.Βασίζεται στην υπερπήδηση εμποδίων, στις κατακτήσεις, σε εμπειρίες ικανές να διδάξουν στο παιδί, ότι αν και αντιμετώπισε μια δύσκολη ή δυσάρεστη συνθήκη τα κατάφερε, άντεξε, βγήκε νικητής. Ένα παιδί μπορεί να δυκολευτεί πολύ να αποχωριστεί τους γονείς και το σπίτι του, κατά την την πρώτη μέρα στο νηπιαγωγείο και να αντιδράσει με κλάματα και φωνές. Πρόκειται για μια δοκιμασία, που φαντάζει ίσως ανυπέρβλητη για ένα μικρό παιδί. Ωστόσο αν το παιδί εξακολουθήσει να πηγαίνει στο νηπιαγωγείο, παρά την αρχική του δυσκολία, τότε θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα για την ανάπτυξή του. Τι θα χε γίνει όμως αν οι γονείς του καταστρατηγούσαν τα όρια εκείνο το πρωί, και έπαιρναν το παιδί τους πίσω στο σπίτι; Τι θα γίνει αν κάθε φορά που ένα παιδί αντιδρά, παίρνουμε πίσω τον κανόνα μας και υποχωρούμε μπροστά στο έντονο κλάμα, τη διαμαρτυρία του; Τι του μαθαίνουμε άραγε εκείνη τη στιγμή; Πόσο χρήσιμη θα του φανεί αυτή στρατηγική στο μέλλον;
Τα όρια και οι κανόνες σήμερα έχουν νόημα να εφαρμόζονται με χαρακτήρα καθοδήγησης, εκπαίδευσης και προετοιμασίας. Οι γονείς οριοθετώντας τη συμπεριφορά του παιδιού, μεταμορφώνουν την οικογένεια σε ένα ασφαλές πλαίσιο, μέσα στο οποίο το παιδί μαθαίνει να χαρτογραφεί βήμα βήμα τον κόσμο και το περιβάλλον του. Μαθαίνει να καλλιεργεί την υπομονή, την ενσυναίσθηση, την υπευθυνότητα, να σέβεται τους άλλους και τον εαυτό του, να εκφράζει με υγιή και λειτουργικό τρόπο τα συναισθήματα του και μαθαίνει ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες. Με άλλα λόγια προετοιμάζεται για τη ζωή και τον έξω κόσμο. Οτιδήποτε λοιπόν δε μάθουμε σε ένα παιδί, όσο είναι παιδί, γιατί εκείνη τη στιγμή μας φαντάζει αβάσταχτο να του χαλάσουμε το χατίρι, το παιδί θα κληθεί να το μάθει μεγαλώνοντας, εκτός του προστατευμένου πλαισίου της οικογένειας και ενίοτε με μεγάλο κόστος. Ας ξεκινήσουμε έτσι λοιπόν, αντί για ένα συρματόπλεγμα που πνίγει, ας αρχίσουμε να φανταζόμαστε τα όρια σαν ένα προστατευτικό δίκτυ ασφαλείας για τα παιδιά. Διάφανο ώστε να βλέπουν τι υπάρχει από κάτω, αλλά αρκετά σταθερό για να τα κρατά σε κάθε άτσαλη πτώση…
